Aperture
Door Hadelin Feront, curator van de GNF Galerie
NL - Het diafragma lijkt te worden opgevat als een opeenvolging van openingen. Het legt geen bepaald uiterlijk, geen bepaalde interpretatie op. Maar het plaatst onze blik voor deze openingen. Deze handeling is niet zonder gevolg, want zij verwijst ons naar het mechanisme van de blik en de opvattingen die eraan ten grondslag liggen, naar het vermogen van de blik om te zien wat te zien is. Onze perceptie van de werkelijkheid is opgebouwd uit verwijdingen en openingen, vernauwingen en fe r me tu res. Net als de iris of het diafragma filteren wij het licht, waardoor het tot ons doordringt en bepaalde aspecten van de werkelijkheid zichtbaar worden. Maar dit mechanisme van optische waarneming is natuurlijk maar een klein onderdeel van de oneindig veel complexere machinerie van de cognitie. Deze wordt gevoed door elk van onze zintuigen en is geen louter middel om zich de werkelijkheid eigen te maken, maar neemt deel aan de transformatie en opbouw ervan.
Het werk van Pierre Clemens spreekt tot ons over dit proces waarbij wij op elk moment deelnemen aan de uitwerking van de werkelijkheid. Door zich te beroepen op het begrip landschap als een van de pijlers van de kunst- en representatiegeschiedenis, probeert Clemens de nadruk te leggen op het menselijk ingrijpen in de totstandkoming van wat wij "de werkelijkheid" noemen. Net zoals het "natuurlijke landschap" het resultaat is van uitwerking en inkadering, stelt Clemens voor de werkelijkheid te benaderen als een "landschap" dat het resultaat is van een proces van sociale en politieke constructie, zowel individueel als collectief. Zijn werken gebruiken regelmatig motieven die bestaan uit fijne inktstreken, ritmische golvingen met subtiele, bijna feilloze variaties. Deze kunnen een nauwgezet weven oproepen, een zweven, of zelfs tussenruimten die het oog uitnodigen om verder te gaan dan het beeld dat is opgebouwd door de opeenstapeling van "draden" die het krijgt voorgeschoteld.
Elina Selminen van haar kant gebruikt een andere aanpak. Haar werken gaan door met het bevragen van het materiaal en de constructie van wat gezien mag worden. Met name de verbinding tussen materie, licht en kleur staat hier centraal. Het uiterlijk van een kleur is het resultaat van een nauwgezette constructie tussen deze drie dimensies. De kleur is niet direct toegankelijk voor ons, maar lijkt uit het doek te komen en ons via een indirect proces te bereiken. Het resultaat is een etherisch, fragiel en bijna ontoegankelijk karakter van de kleur, alsof deze zich elk moment kan terugtrekken, vervagen, verdwijnen. In haar schijnbaar monochrome werken is het de actie van het licht op het doek die de schijnbare uniformiteit tegenspreekt, omdat het de onderliggende complexiteit onthult van wat wordt getoond. Het werk van Elina Selminen bevraagt dus zowel wat waarneembaar is als wat we denken waar te nemen, waardoor de kijker zich weer bewust wordt van zijn of haar eigen blik.
Het is dus de cognitie, meer dan alleen de blik, die deze werken tot ons richt, en haar vermogen om ons begrip van de wereld en haar complexiteit, haar nuances, te openen of te sluiten. Het lijkt nuttig er hier aan te herinneren dat we allemaal de neiging hebben de werkelijkheid "glad te strijken": onze cognitie probeert voortdurend bekende patronen te herkennen om ze in te delen in categorieën van begrip. Dit cognitieve proces van herkennen, vereenvoudigen en categoriseren van de werkelijkheid is nodig om niet overweldigd te worden door de complexiteit ervan. Maar het kan ook problematisch worden als het ons vermogen afsluit om de nuances die het netwerk van de werkelijkheid vormen, datgene wat de verschillende elementen samenbindt, waar te nemen, te voelen en te omarmen. Cognitie is geen simpele verwerving, maar de vormgeving van ons begrip en het begin van een actieve transformatie van onze omgeving.
Het werk 'Brexit' van Pierre Clemens (1e verdieping) is hiervan een fascinerende illustratie. Op een zeer grafische manier roept het de met informatie verzadigde omgeving waarin wij leven op. De anonieme menselijke silhouetten in dit digitale landschap suggereren verschillende niveaus van perspectief op deze informatie. En tegelijkertijd tonen de halfvliegende bladeren waaruit het werk bestaat de kwetsbaarheid, het zweven en het mogelijke barsten van het kader van de actie zelf. De menselijke figuren zijn hier volledig van elkaar geïsoleerd - er lijkt geen verbinding of communicatie tussen hen te bestaan. Ondanks de min of meer grote afstand die zij lijken te nemen tot het web van informatie dat hen omvat, lijken zij zich niet bewust van de kwetsbaarheid van het kader waarin de actie plaatsvindt.
Het is duidelijk dat Pierre Clemens en Elina Selminen, elk op hun eigen manier, een essentiële introspectieve benadering voorstellen: zij wijzen ons op de macht die wij allen hebben om de werkelijkheid vorm te geven door de manier waarop wij naar anderen, naar dingen, naar gebeurtenissen kijken. De werkelijkheid is niet iets wat ons overkomt. Het is het resultaat van de aandacht die we besteden aan wat ons omringt, de inkadering die we noodzakelijkerwijs doen - en daaruit vloeit verantwoordelijkheid voort. We kunnen de complexiteit van de wereld overhaast bekijken en de tegenstrijdigheden gladstrijken. Of we kunnen aandacht besteden aan het discrete netwerk dat ons met elkaar verbindt en ons vermogen om op onze omgeving in te werken onderbouwt.